Propali vojni projekti: Soko je trebao proizvoditi avion u rangu sa F-16

Projekt proizvodnje supersoničnog aviona NA (Novi avion) je počeo je 1982. godine, odmah poslije završenog posla na orlu.

U trenutku kada je razvoj NA obustavljen, na njemu je radilo više stotina vrhunskih stručnjaka. Bilo je planirano da prvih pet prototipova (tri jednosjeda i dva dvosjeda) polete 1995. godine, a da serijska proizvodnja počne 1999. godine.

Za potrebe Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva predviđena je nabavka 200 letjelica NA do 2009. godine. Aviondustrija bivše SFRJ je spremala kadrove i tehnologije za proizvodnju. Partneri iz Francuske i Engleske, zbog odnosa cijene i kvaliteta jednomotornog aviona, smatrali su da bi bilo moguće prodati do 500 primjeraka.

Troškovi cijelog projekta (izrada 200 letjelica, održavanje i letenje u periodu od 20 godina) bili su procjenjeni na četiri milijarde dolara. Jugoslovenska privreda je za potrebe proizvodnje NA trebala otvoriti oko 100.000 radnih mjesta.

U Vazduhoplovnotehničkom institutu već 1987. godine postojao je lokalni internet, integrisan na tada napredni američki procesor VAKS 8.700 (jedini izvan zapadnih zemalja). Institut je umrežio optičkim kablovima svoje projektantske kapacitete i laboratorije, sva važnija radna mjesta. Uspostavio je integrisan sistem za projektovanje i istraživanje, ugradio savremeni i moćni softver.

Ispitivanje NA, koji je 1986. godine idejno projektovan u saradnji sa Marcel Dassaulta u Parizu i sa engleskom firmom British Aerospace, pokazalo je da je jugoslovenski avion u bliskoj vazdušnoj borbi bolji od američkog F-16 u svih 10 simuliranih početnih uslova borbe.

Za dejstvo vazduh-zemlja, NA je planiran kao rijedak avion iz tog doba koji bi na ciljeve mogao da dejstvuje i sa distance od 50 kilometara u vazdušnom prostoru.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Francuska firma Snecma je razvila motor M-88Y, gde je Y bila oznaka za Jugoslaviju. To je tada bio najnapredniji višenamjenski motor za nadzvučne jednomotorne avione, za sve režime leta.

Pilotsko sjedište bilo je projektovano nagnuto, tako da pilot može lakše da podnosi opterećenja u manevru. U institutskoj laboratoriji bila je u funkciji simulaciona kabina pilota, koja omogućava upravljanje glasom. Predviđena je, još tada, GPS i inercijalna navigacija aviona, a pilot je na viziru kacige imao sliku leta i događanja u vazduhu i zemlji.

Jugoslovenski projketni tim je zaključio da samostalno ne mogu da naprave naprednu nadzvučnu letjelicu 4. generacije. Obratili su se za tehnološku podršku Francuzima i Englezima.

U projektnim biroima u Parizu i Beogradu stručnjaci iz Jugoslavije, Francuske, i Engleske su radili zajedno na razvoju aviona NA. Idejnim projektom bilo je obuhvaćeno devet varijanti za avion jednosjed i dvije za dvosjed, napredne četvrte generacije. Ranije, Francuzi su razvili svoj avion Rafael, na kojem su verifikovali najnaprednije tehnologije, a NA se naslanjao na njega, te je rizik bio sveden na minimum.

Ugovor o nastavku saradnje na razvoju i proizvodnji bio je usaglašen sa Francuzimai i samo je ostalo da Predsjedništvo SFRJ 1989. godine da saglasnost za potpis.

Novi avion trebao se finalno proizvoditi u mostarskom Sokolu, uz saradnju sa velikim brojem jugoslovenskih firmi. No, rat je bio preči…